آشنایی با نحوه استفاده از لنز اسکلرال

اگر تازه لنز اسکلرال برایتان تجویز شده، احتمالاً ذهن تان پر از سؤال است: «چطور صحیح بگذارم و بردارم؟»، «با چه محلولی پر کنم؟»، «چه قدر در روز می توانم استفاده کنم؟»، «اگر وسط روز دیدم مه آلود شد چه کنم؟» این راهنمای کامل و کاربردی، «نحوه استفاده از لنز اسکلرال» را قدم به قدم و به زبان روشن توضیح می دهد؛ از آماده سازی و جاگذاری تا خارج سازی، تمیزکاری و ضدعفونی، انتخاب سالین و محلول ها، برنامه عادت پذیری، مدیریت مه گرفتگی میانی روز، خط قرمزهای ایمنی، و پاسخ به پرسش های پرتکرار. هدف این است که بدون سردرگمی، یک روتین روزانه امن، تمیز و قابل اعتماد بسازید و بهترین کیفیت دید را تجربه کنید.

لنز اسکلرال چیست و چرا روش استفاده اش فرق دارد؟

لنز اسکلرال یک لنز سختِ نفوذپذیر به اکسیژن است که روی صُلبیه (سفیدی چشم) «فرود» می آید و اصلاً روی قرنیه تکیه نمی کند. پیش از گذاشتن، کاسه لنز را با سالین استریلِ بدون مواد نگهدارنده پر می کنید تا یک «مخزن مایع محافظ» بین لنز و قرنیه ایجاد شود. همین ویژگی  باعث می شود دستورکار جاگذاری/برداشت، نگه داری و حتی نوع محلول های قابل استفاده با لنز اسکلرال با لنزهای معمولی متفاوت باشد. برای آموزش تصویری و اسامی ابزارهای رایج (مثل پلنجرهای DMV و روش سه پایه با انگشتان) نیز منابع تخصصی بیمارپسند وجود دارد که همین اصول را گام به گام نشان می دهند.

ابزار و مواد لازم؛ قبل از شروع آماده کنید

• لنز(های) اسکلرال تمیز
  
• آینه رومیزی با زاویه مناسب
  
• سالین استریلِ بدون نگهدارنده (یک بارمصرف یا بطری تأییدشده) برای پرکردن لنز
  
• محلول تمیزکننده/ضدعفونی (طبق تجویز؛ مثل سیستم های پراکسیدی یا محلول چندمنظوره سازگار با لنزهای سخت)
  
• ابزار پلنجر (DMV) برای جاگذاری/خارج سازی در صورت ترجیح
• دستمال های بدون پرز برای خشک کردن دست و میز کار
  
• صابون مایع ملایم برای شست وشوی دست ها
  
• محفظه لنز تمیز برای نگه داری شبانه
  

نکته طلایی: از همان روز اول، عادت کنید «نام محصول و کارکردش» را بشناسید: سالین برای پر کردن/شست وشوی پس از ضدعفونی است؛ محلول ضدعفونی برای شب است؛ و آب لوله کشی هرگز جای هیچ کدام را نمی گیرد (در ادامه توضیح می دهیم)

گام به گام: جاگذاری (گذاشتن) لنز اسکلرال

1. محیط را آماده کنید: میز تمیز، نور کافی، آینه روبه رو، دستمال بدون پرز در دسترس.
   
2. دست ها را بشویید و کاملاً خشک کنید. ناخن ها کوتاه باشد.
   
3. لنز را بررسی کنید: ترک، خراش یا آلودگی سطحی نداشته باشد.
   
4. لنز را پر کنید: کاسه لنز را تا لبه با سالین استریلِ بدون نگهدارنده پُر کنید تا هیچ حبابی نماند.
   
5. پلک ها را باز نگه دارید: با انگشتان هر دو دست یا با کمک پلنجر/رینگ اپلیکاتور.
   
6. نگاه به آینه (رو به پایین): سر اندکی خم شود؛ لنز را آرام و کاملاً افقی به چشم نزدیک کنید تا مایع از لبه بیرون نزند.
   
7. نشاندن لنز: وقتی لبه لنز با سطح مایع تماس یکپارچه دارد، به آرامی بگذارید روی صُلبیه «بنشینَد».
   
8. چند پلک آرام: اگر سوزش یا لکه های دید دارید، احتمالاً حباب زیر لنز است؛ لنز را بردارید، دوباره با سالین تازه پر کنید و از نو بگذارید.
   

روش ها متفاوت است (سه پایه با انگشتان، پلنجر بزرگ، رینگ های کمکی)؛ مهم، اصلِ «پرشده با سالین، بدون حباب، فرود نرم و افقی» است. این اصول در بروشورها و برگه های آموزشی معتبر نیز توصیه شده اند

گام به گام: خارج سازی (برداشتن) لنز اسکلرال

1. دست ها را بشویید و خشک کنید.
2. به آینه نگاه کنید، پلک ها را باز نگه دارید.
3. نقطه تماس را انتخاب کنید:
   با پلنجر کوچک (DMV): نوک پلنجر را کمی پایین تر از مرکز لنز قرار دهید، به آرامی فشار دهید تا بچسبد، سپس لنز را به سمت پایین/کنار بکشید و بیرون آورید.
   با انگشتان: لبه تحتانی لنز را با انگشت اشاره به آرامی «بشکنید» و لنز را بیرون بلغزانید.
   
4. لنز را بلافاصله وارد روتین تمیزکاری کنید (بخش بعد).
   

اگر خارج سازی سخت است، چشم را خشک نگاه دارید (اشک زیاد گاهی چسبندگی را بیشتر می کند) و جای مکش پلنجر را کمی تغییر دهید.

تمیزکاری، ضدعفونی و نگه داری شبانه از لنز اسکلرال

پس از هر روز استفاده:

• شست وشوی مکانیکی (مالشی) با محلول توصیه شده: چند قطره محلول روی هر سطح لنز، ۱۵–۳۰ ثانیه با پَد انگشتی تمیز بمالید.
  
• آبکشی با سالین (نه آب لوله کشی).
  
• ضدعفونی طبق دستور:
  سیستم های پراکسیدی ۳% (مانند Clear Care) بدون نگهدارنده و با قدرت ضدعفونی بالا هستند؛ اما باید چرخه کامل خنثی سازی رعایت شود.
  یا محلول های چندمنظوره سازگار با لنزهای سخت (طبق نسخه).
  
• نگه داری در محفظه تمیز و تعویض دوره ای محفظه (معمولاً هر ۳ ماه). راهنمایی های «انجمن آموزش لنز اسکلرال» استفاده شبانه از سیستم پراکسیدی/یا محلول مناسب و پرهیز از آب را تأکید می کند

قانونِ قرمز: «آب، هرگز!»

لنز اسکلرال، محفظه، ابزار و حتی دست های خیس نباید با آب لوله کشی (یا استخر/جکوزی/دوش) تماس پیدا کنند. آب می تواند حامل میکروارگانیسم هایی مانند آکانتامئبا باشد که در صورت آلودگی لنزها، باعث عفونت های شدید قرنیه می شود. راهنماهای بهداشتی مراکز رسمی به صراحت می گویند: «لنز و آب، ترکیب بدی است؛ اگر آب به لنز خورد، لنز را خارج کنید و چرخه کامل تمیزکاری/ضدعفونی را انجام دهید.

فرقِ «سالین» با «محلول ضدعفونی» چیست؟

• سالین استریلِ بدون نگهدارنده: برای پر کردن کاسه لنز پیش از جاگذاری و گاهی برای آبکشی پس از تمیزکاری.
  
• محلول ضدعفونی/چندمنظوره یا سیستم پراکسیدی: برای تمیزکاری و ضدعفونی شبانه.
  تأکید می شود «سالینِ بدون نگهدارنده» برای پر کردن ضروری است (نه اشک مصنوعی حاوی نگهدارنده و نه آب). بسیاری از راهنماهای بیمارستانی و برنامه های درمانی مبتنی بر اسکلرال (PROSE) نیز همین نکته را گوشزد می کنند
  

برنامه پیشنهادی عادت پذیری (۷–۱۰ روز اول)

بدن شما نیاز دارد به حس لنز عادت کند. این الگو را متناسب با نسخه پزشک تنظیم کنید:

یادآوری: خوابیدن با لنز توصیه نمی شود؛ راهنماهای دانشگاهی/کلینیکی «عدم خواب با لنز» را برای پیشگیری از کمبود اکسیژن و عفونت تأکید کرده اند.

روتین روزانهٔ نمونه (برای روزهای کاری طولانی)

• صبح (۱۵ دقیقه): شست وشوی دست، پرکردن لنز با سالین، جاگذاری بدون حباب، چند پلک آرام.
  
• میانه روز (۳–۵ دقیقه در صورت نیاز): اگر دید مه آلود شد، وقفه کوتاه: خارج سازی، آبکشی با سالین، پرکردن دوباره و جاگذاری.
  
• عصر/شب (۱۰ دقیقه): خارج سازی ایمن، تمیزکاری مالشی، ضدعفونی شبانه، خشک کردن لبه محفظه، بستن در.
  

مدیریت مه گرفتگی میانی روز (Midday Fogging)

«مه» به خاطر تجمع ذرات (لیپید/سلول/التهاب) در مخزن مایع زیر لنز رخ می دهد و تاری تدریجی می آورد. مدیریت کارآمد معمولاً ترکیبی است از:

• ارزیابی سطح چشم/لبه پلک و درمان التهاب (بلفاریت/اختلال غدد میبومین)، که منشأ ذرات را کم کند؛
  
• بازبینی فیت (عمق مخزن و لبه ها) تا ورود ذرات کاهش یابد؛
  
• انتخاب سالین مناسب و در صورت توصیه، محلول های پرکننده نزدیک تر به ترکیب اشک؛
  
• وقفهٔ کوتاه و تعویض سالین در میانه روز.
  

مرورهای علمی و مقالات تخصصی به همین راهکارها اشاره دارند و حتی به نقش ترکیب محلول پرکننده و اصلاح فیت در کاهش مه تأکید می کنند.

بایدها و نبایدهای ایمنی در نحوه استفاده از لنز اسکلرال

• با لنز نخوابید.
  
• با لنز به حمام، استخر، جکوزی نروید.
  
• هرگز از آب لوله کشی برای شست وشوی لنز/محفظه استفاده نکنید.
  
• محلول ها را با هم قاطی نکنید و روی محلول قدیمی «تاز ه ریزی» نکنید.
  
• محفظه را تمیز، خشک و هر ۳ ماه تعویض کنید.
  
• در صورت درد، قرمزی منتشر، ترشح غیرطبیعی یا کاهش ناگهانی دید، فوراً لنز را بردارید و مراجعه کنید.
  

این ها خطوط قرمز بهداشتیِ مشترک در توصیه های مقامات سلامت و انجمن های تخصصی اند

رفع خطاهای رایج هنگام جاگذاری

• حباب زیر لنز: نشانه اش هاله/لکه در دید بلافاصله پس از جاگذاری است. راه حل: لنز را بردارید، کامل با سالین تازه پر کنید، آرام و افقی بگذارید.
  
• سوزش اولیه: ممکن است از باقی مانده محلول ضدعفونی روی لنز باشد؛ پس از ضدعفونی، با سالین آبکشی کنید.
  
• لغزش لنز حین قرار دادن: پلک ها را محکم اما ملایم نگه دارید، نگاه تان را ثابت کنید و لنز را با «حرکت مستقیم و آهسته» نزدیک کنید.
  
• ریختن سالین از کاسه پیش از تماس: سر را بیشتر خم کنید، لنز را تا حد امکان افقی نگه دارید، و به محض تماس مایع، لنز را آرام بنشانید.
  

رفع خطاهای رایج هنگام خارج کردن لنز اسکلرال از چشم

• جدا نشدن با پلنجر: جای مکش را کمی پایین/کنار مرکز بگذارید؛ پلک ها را با دست دیگر بیشتر باز کنید؛ یک قطره سالین روی لبه پایین لنز بریزید تا مهروموم لبه ها شل شود.
  
• درد هنگام جداکردن: مکش شدید یا زاویه نامناسب است؛ پلنجر را با زاویه کم تر و نزدیک لبه پایین قرار دهید.
  
• افتادن لنز هنگام خروج: یک حوله تمیز/نرم زیر چانه بگذارید تا لنز روی سطح آلوده نیفتد.
  

انتخاب اندازه و نقش «کلیرنس» در کاربری روزانه

لنز باید روی صلبیه «راحت» بنشیند و از روی قرنیه کامل عبور کند؛ یعنی بین لنز و قرنیه فاصله (مخزن مایع) برقرار باشد. اگر این فاصله خیلی زیاد باشد، احتمال مه گرفتگی/کاهش اکسیژن رسانی بیشتر می شود؛ اگر خیلی کم باشد، تماس ناخواسته لنز و قرنیه رخ می دهد. تنظیم این «تعادل» کار متخصص فیت است، اما دانستن اثرش به شما کمک می کند علائم تان را دقیق تر گزارش کنید.

چقدر در روز استفاده کنیم؟

پس از دوره سازگاری، بسیاری از کاربران بین ۱۰ تا ۱۲ ساعت (گاه تا ۱۴ ساعت) استفادهٔ راحت و ایمن دارند، به شرط فیت و مراقبت صحیح. اگر اواسط روز دید مه آلود شد، همان وقفه کوتاه و پرکردن مجدد کارساز است. (یادآوری: خوابیدن با لنز ممنوع.) این الگو با تجربه های کلینیکی و آموزش های بیمارستانی سازگار است

چک لیست روتین تمیزی برای استفاده از لنز اسکلرال

• همیشه سالینِ بدون نگهدارنده همراه داشته باشید.
• قبل از لمس لنز، دست ها خشک و بدون پرز باشند.
• شب ها مالش + ضدعفونی را کامل انجام دهید.
• محفظه را شسته، خشک و هر ۳ ماه تعویض کنید.
• از آب پرهیز کامل؛ اگر به طور تصادفی آب به لنز خورد، چرخه کامل تمیزکاری/ضدعفونی را اجرا کنید.

اشتباهات رایج و پرتکرار در چگونگی و نحوه استفاده از لنز اسکلرال

اگر خشکی چشم دارم، آیا لنز اسکلرال مناسب است؟

بسیاری از بیماران خشکی چشم متوسط تا شدید با لنز اسکلرال بهبود علائم و پایداری دید را گزارش می کنند، زیرا مخزن مایع، سطح قرنیه را «مرطوب» نگه می دارد. الگوهای درمانی اختصاصی (مانند PROSE) نیز برای بیماری های سطح چشم نتایج قابل توجهی نشان داده اند. البته علت زمینه ای (مثلاً بلفاریت یا شوگرن) باید همزمان مدیریت شود.

نقشهٔ «عیب یابی سریع» در نصف روز کاری

• کدری تدریجی دید؟ بررسی مه گرفتگی → وقفه کوتاه + تعویض سالین → پیگیری التهاب پلک/فیت در ویزیت بعدی.
• قرمزی لبه ای یا احساس فشار؟ احتمالاً لبه – هپتیک نیاز به تنظیم دارد؛ با پزشک مطرح کنید.
• خشکی و سوزش انتهای روز؟ رطوبت محیط را بالا ببرید، قانون 20-20-20 را اجرا کنید، در صورت توصیه از روان کننده سازگار استفاده کنید.
• خارج سازی دشوار؟ زاویه پلنجر و نقطه مکش را تغییر دهید؛ قطره سالین روی لبه پایین بزنید.

دو اشتباه هزینه ساز که کمتر به آن ها توجه می شود

1. نادیده گرفتن آموزش اولیه: بسیاری از «بدجاگذاری ها» و «مه های مکرر» با بازبینی تکنیک جاگذاری/خارج سازی حل می شود. درخواست یک جلسهٔ بازآموزی، صرفه جویی بزرگی در وقت و هزینه های بعدی است.
2. خرید محلول نامتناسب: برای لنز اسکلرال، سالینِ بدون نگهدارنده برای پرکردن و محلول ضدعفونی سازگار برای شب ضروری است؛ هر محصولی مناسب نیست. برچسب را دقیق بخوانید.

الگوی تصمیم گیری روزانه: امروز لنز را چند ساعت بگذارم؟

• چشم آرام + خواب کافی + محیط متعادل: بازهٔ معمول خودتان (مثلاً ۱۰–۱۲ ساعت).
• آلرژی – خواب کم – هوای خشک: ۲–۳ ساعت کمتر از معمول + یک وقفهٔ کوتاه.
• کار طولانی با نمایشگر: قانون 20-20-20، افزایش آگاهانهٔ پلک زدن، وقفهٔ میانه روز.
• نشانه های هشدار صبحگاهی (قرمزی و سوزش): شروع دیرتر، مدت کمتر، یا استراحت روزانه.

مرور علمیِ فشرده برای خیال‌  راحتی از روتین شما

• «مه گرفتگی میانی روز» شایع است و منشأ چندعاملی دارد؛ راهکار استاندارد شامل وقفه کوتاه، اصلاح فیت، و رسیدگی به التهاب پلکی/سطح چشم است.
• راهنماهای مراقبتی رسمی بر پرهیز کامل از آب و استفاده از سالینِ بدون نگهدارنده تأکید می کنند.
• سیستم های پراکسیدی ۳% (پس از خنثی سازی کامل) گزینهٔ مؤثر ضدعفونی شبانه اند، کنار سایر محلول های مورد تأیید.
• خوابیدن با لنز خطر هیپوکسی و عفونت را بالا می برد

چند یادداشت تکمیلی برای کاربران باتجربه

• اگر به طور مزمن بعد از عدد ساعتی مشخص (مثلاً ۹–۱۰ ساعت) افت شفافیت دارید، به جای «تحمل کردن تا شب»، یک وقفهٔ ۳–۵ دقیقه ای و تعویض سالین انجام دهید؛ خروجی روز شما به مراتب بهتر می شود
• در صورت بازگشت مه با وجود رعایت روتین، از پزشک درباره تغییرات ظریف فیت (کلیرنس/لبه) یا تغییر نوع سالین/پوشش سطحی لنز سؤال کنید.
• هر چند ماه، محفظه را عوض کنید و ابزار پلنجر را با آب داغ استریل شده قبلی/یا محلول توصیه شده تمیز کنید و کاملاً خشک نگه دارید (نه آب شیر مستقیم).

کارهایی که قبل از خروج از خانه باید انجام دهید:

• لنزها تمیز و ضدعفونی شده از شب قبل
• سالینِ بدون نگهدارنده (چند آمپول یک بارمصرف یا بطری)
• پلنجر کوچک + دستمال بدون پرز
• قطره روان کننده سازگار (فقط اگر پزشک توصیه کرده)
• قاب کوچک آینه دار برای وقفهٔ کوتاه احتمالی

سئوالات متداول درباره نحوه استفاده از لنز اسکلرال

برای پرکردن لنز، به جای سالین می توانم از اشک مصنوعی استفاده کنم؟

خیر، مگر پزشک نسخه داده باشد. پرکردن استاندارد با سالین استریلِ بدون نگهدارنده است تا از رسوب/تحریک جلوگیری شود

آیا می توانم با لنز اسکلرال دوش بگیرم یا شنا کنم؟

خیر. آب (حتی آب «تمیز» خانه) می تواند خطر عفونت های جدی را بالا ببرد. لنز و آب ترکیب خوبی نیستند.

اگر وسط روز دیدم کدر شد، چه کنم؟

لنس را کوتاه خارج کنید، با سالین آبکشی، دوباره با سالین تازه پر کنید و بگذارید. اگر تکرار می شود، فیت و لبه پلک ها را با پزشک بررسی کنید

کدام محلول برای ضدعفونی بهتر است؛ پراکسیدی یا چندمنظوره؟

هر دو به شرط استفاده صحیح مؤثرند. سیستم های پراکسیدی (۳% هیدروژن پراکسید) بدون نگهدارنده هستند و ضدعفونی قدرتمند دارند؛ اما چرخه خنثی سازی باید کامل شود. انتخاب نهایی با نسخه پزشک است

چه زمانی باید فوراً لنز را بردارم و مراجعه کنم؟

درد شدید، قرمزی منتشر، حساسیت شدید به نور، ترشح غیرطبیعی یا کاهش ناگهانی دید. به خصوص پس از تماس ناخواسته با آب، مراجعه را به تعویق نیندازید

جمع بندی

نحوه استفاده درست از لنز اسکلرال، سه ستون اصلی دارد:

1. جاگذاری/خارج سازی اصولی (سالینِ بدون نگهدارنده، حذف حباب، فرود آرام و افقی، خارج سازی با زاویه و مکش صحیح)،
2. مراقبت و بهداشت دقیق (مالش + ضدعفونی شبانه، پرهیز مطلق از آب، محفظه تمیز و تعویض دوره ای)،
3. مدیریت هوشمندانهٔ روزانه (وقفه کوتاه در صورت مه، رعایت محدودیت ساعت استفاده، رسیدگی به التهاب لبه پلک).

با رعایت این سه ستون، اکثر کاربران به یک بازهٔ پایدار ۱۰–۱۲ ساعت استفادهٔ راحت و ایمن می رسند، کیفیت دید روزانه شان تثبیت می شود و هزینه های ناشی از خطاها و عوارض، به طور چشمگیری کاهش می یابد. اگر به دنبال آموزش حضوری، فیت استاندارد و پیگیری منظم هستید، کلینیک چشم پزشکی دیدار گزینه ای مطمئن برای شروع است؛ از آموزش قدم به قدم و انتخاب محلول های مناسب تا تنظیم های دقیق فیت و مدیریت چالش هایی مانند مه گرفتگی، تیم حرفه ای این کلینیک کنار شماست تا دیدی شفاف، پایدار و ایمن را تجربه کنید.