تنبلی چشم چیست؟ علائم، درمان و پیشگیری از آن

چشم انسان یکی از حساس ترین عضوهای بدن است که در معرض بیماری های فراوانی است که بسیاری از آن ها در صورت تشخیص به موقع، به راحتی درمان می شوند. این امر مستلزم ویزیت مداوم و منظم توسط پزشک متخصص است تا بیماری در اسرع وقت تشخیص و درمان شود. تنبلی چشم یکی از این بیماری های شایع است که بیشتر در بین نوزادان و کودکان رواج دارد.

تنبلی چشم چیست؟

اصطلاح تنبلی چشم، به همان کاهش دید در یک چشم گفته می شود که عمدتا در دوران نوزادی و کودکی پیش می آید. در این وضعیت یک چشم ضعیف یا تنبل می شود و به سمت بیرون چرخش می کند. با این چرخش، چشم دچار نوعی سرگردانی می شود و تمرکز بر روی یک جسم و یا نقطه، برای آن غیرممکن می شود. تنبلی چشم عمدتا برای یک چشم پیش می آِد و خیلی کم اتفاق می افتد که هر دو چشم را درگیر کند.

تنبلی چشم از بدو تولد تا 7،8 سالگی اتفاق می افتد و در پی آن، فرد کاهش بینایی را تجربه می کند. تشخیص به موقع این عارضه می تواند از مشکلات بینایی در آینده فرد جلوگیری کند. استفاده از عینک، لنزهای تماسی و کاورهای چشم می تواند تاثیر گذار باشد اما با گذشت زمان و عدم توجه به این مشکل، ممکن است بینایی فرد به خطر بیفتد.

در این بیماری، بینایی یکی از چشم ها، به خوبی رشد نمی کند که پزشکان نام این بیماری را آمبلیوپی قرار داده اند. این بیماری در هر سنی می تواند قابل درمان باشد. اگر درمان صورت نگیرد، مغز شما، تصاویری را که چشم ضعیف تر نشان می دهد، نادیده می گیرد، این نادیده گرفتن به مرور باعث از بین رفتن بینایی ان چشم می شود.

علائم تنبلی چشم چیست؟

این بیماری چشمی از سن 6 تا 9 سالگی به صورت کامل خود را نمایان می سازد اما توجه داشته باشید که اگر قبل از 7 سالگی تشخیص داده شود و درمان آن آغاز شود، می توان به صورت کامل آر را رفع کرد. از علائم رایجی که این عارضه چشمی دارد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خم شدن و همچنین بستن یک چشم
• کج شدن غیر طبیعی سر
• عدم تشخیص دور یا نزدیک بودن یک شی
• عدم تقارن در چشم ها
• چشمی که چرخشش به سمت بیرون یا داخل سرگردان است و نمی تواند تمرکز کند.
• پلک زدن های سریع یا بستن چشم
• نتایج غیر عادی سنجش و آزمایش چشم ها

چگونه تنبلی چشم را تشخیص دهیم؟

قبل از ورود به مدرسه آزمون های سنجش بینایی از کودکان گرفته می شود و برای ورود به مدرسه چشم پزشک متخصص، تست های بینایی از کودکان می گیرد. به وسیله این تست ها مشخص می شود که: آیا مانعی در دریافت نور به چشم کودک وجود دارد یا خیر؟ بینایی هر دو چشم یکسان و عملکرد مناسب دارد یا خیر؟ آیا چشم ها حرکت یکسان و هماهنگ دارند یا خیر؟

در صورتی که یکی از این موارد خلاف نتیجه مطلوب داشته باشد، کودک بایستی تحت درمان قرار بگیرد تا بینایی خود را بازیابد.

دلایل ابتلا به تنبلی چشم چیست؟

این بیماری چشمی در اثر مشکلات بینایی غیر عادی در اوایل زندگی یعنی نوزادی و کودکیربه وجود می آید که در این حالت، مسیر های عصب بینایی بین یک لایه نازک از بافت شبکیه، در پشت چشم و مغز، تغییر می کند. بدین ترتیب، یک چشم ضعیف تر عمل می کند و سیگنال های بینایی کمتری از مغز دریافت می کند و هماهنگی چشم ها برای بینایی دچار اختلال می شود و مغز تصویر دیده شده توسط چشم ضعیف تر را سرکوب کرده یا نادیده می گیرد.

تمام مشکلات چشمی که تاری دید را برای شخص به وجود بیاورد، به مرور باعث تنبلی چشم می شود. از رایج ترین و شایع ترین دلایلی که تنبلی چشم را به همراه دارد در زیر خلاصه شده است:

1- ضعیف بودن عضلات چشم:

از اصلی ترین دلایلی که تنبلی چشم را سبب می شود، ضعیف بودن عضلاتی است که چشم بر روی آن قرار دارد. عدم تعادل این ماهیچه ها باعث معکوس و یا ضربدری شدن چشم های می شود و در نتیجه آن، چشم ها نمی توانند عملکرد یکسانی داشته باشند.

2- اختلاف در وضوح تصویر بین چشم ها:

اختلاف بسیار زیاد در وضوح تصاویر تشخیص داده شده توسط چشم ها که بیشتر مواقع به دلیل دوربینی است، ولی گاهی به دلیل انحنای سطح ناهموار چشم می باشد، می تواند باعث به وجود آمدن تنبلی چشم شود.

3- ترکیب دو مورد بالا:

گاها وجود هر دو دلیلی که در بالا ذکر کردیم، موجب تنبلی چشم ها می شود.

4- وجود اشکال در یک چشم:

گاهی مواقع یکی از چشم ها دچار مشکل می شود، به عنوان مثال، یک چشم در بینایی مشکل دارد و یا دچار آب مروارید است. این کاهش بینایی به مرور تنبلی چشم را در پی خواهد داشت.

عوامل دیگری نیز در به وجود آمدن تنبلی چشم نقش دارند که نباید از آن ها چشم پوشی کرد:

• تولد زودرس کودکان
• داشتن وزن کم هنگام تولد
• سوابق خانوادگی در بیماری های چشمی
• عدم رشد کافی و مناسب
• ناتوانی در رشد
• استرابیسم ثابت یا چرخش یک چشم
• ژنتیک یا سابقه خانوادگی آمبلیوپی
• سطوح مختلف بینایی در هر یک از چشمان شما: در صورتی که یکی از چشمان دچار عیوب انکساری باشد، و دیگری سالم، ممکن است چشم دچار عیب، به مرور به تنبلی دچار شود.
• آسیب به یکی از چشمان شما در اثر ضربه
• افتادگی یکی از پلک های شما: علت دیگر تنبلی چشم پتوز است ،اگر پلک بالا افتادگی داشته باشد به گونه ای که محور بینایی و دید کودک را بگیرد طبیعا دید کامل نخواهد شد در نتیجه فرد با تنبلی چشم روبرو خواهد شد .
• کمبود ویتامین A
• زخم قرنیه یا اسکار
• جراحی چشم
• اختلال بینایی، مانند نزدیک بینی و دوربینی یا آستیگماتیسم
• گلوکوم، فشار بالا در چشم که می تواند منجر به مشکلات بینایی و نابینایی شود
• چشمی که کمتر استفاده می کنید با گذشت زمان ضعیف تر (تنبل) می شود.

روش های درمان تنبلی چشم

همان گونه که بارها اشاره کردیم، تشخیص به موقع بیماری های چشمیف تاثیر به سزایی در روند و پیشرفت درمان دارد. راه های زیادی برای درمان تنبلی چشم وجود دارد که کمک می کند تا فرد، که اکثر کودکان و نوزادان هستند، بینایی هر دو چشم خود را به طور طبیعی به دست آورند.

1- عینک

از اولین روش های درمان برای اصلاح دید کودکان و افرادی که دچار تنبلی چشم هستند، استفاده از عینک طبی و مخصوص است. این روش کارآمد بدون هیچ عوارضی است و کمک می کند تا فرد دید چشمی که دچار تنبلی شده است را از دست ندهد و به مرور کمک می کند تا چشم ها به صورت هماهنگ بر روی اجسام تمرکز کنند.

2- لنزهای تماسی

بسیاری از افرادی که عمدتا بزرگسال هستند و دچار تنبلی چشم می باشند، استفاده از لنز را بر عینک ترجیح می دهند. اما برای نوزادان و کودکان، استفاده از لنزهای تماسی تا حدودی غیرممکن به نظر می رسد. زیرا توانایی کنترل آن را ندارند.

3- چسب چشم و کاور کردن

استفاده از چسب چشم روی چشمی که دچار عارضه تنبلی چشم شده است، می تواند به تقویت چشم ضعیف شما کمک کند. پزشک احتمالاً بسته به شدت آمبلیوپی، توصیه می‌ کند که این چسپ را ۱ تا ۲ ساعت در روز استفاده نمایید. این روش درمانی به توسعه ناحیه مغزی شما که بینایی را کنترل می کند کمک می کند.

4- قطره چشم

قطره ممکن است یک یا دو بار در روز استفاده شود تا دید شما در چشم سالم شما تیره شود. مانند یک چسب چشم، این روش شما را تشویق می کند که از چشم ضعیف تر خود بیشتر استفاده کنید. و به مرور باعث می شود تا فرد بتواند با هر دو چشم خود به طور یکسان و هماهنگ بهره گیرد.

5- جراحی چشمی که دچار تنبلی شده است

در صورتی که تنبلی چشم با روش های قبلی قابل اصلاح نباشد، می توان از عمل های جراحی برای رفع عیوب استفاده کرد. این عمل ممکن است قابل بازگشت باشد اما در صورت عمل جراحی این عیب به طور کامل رفع می شود و دیگری نیازی به استفاده از چسب چشم، عینک و … نیست.

اگر تنبلی چشم درمان نشود چه مشکلاتی اتفاق خواهد افتاد؟

بی توجهی به درمان این مشکل، می تواند عوارض و پیامدهای متعددی خواهد داشت. این عوارض شامل تنبلی دائمی چشم، انحراف چشم و مواردی از این قبیل را به دنبال داشته باشد. بنابراین کودکان در صورت ابتلا به این عارضه چشمی، حتما باید سریعا تحت درمان قرار گیرند. در این جا بهتر است متذکر شویم که شانس درمان موفقیت آمیز تنبل شدن چشم در کودکان بالای 10 سال، به مراتب کم خواهد بود.

ادامه تنبلی چشم می تواند منجر به از دست دادن بینایی آن چشم شود، زیرا مغز پس از مدتی تنها فرکانس های دریافتی از چشم سالم را در دستور کار قرار می دهد و دیگر اعتنایی به چشمی که جهات مختلفی را از یک جسم نشان می دهد، نمی کند.

تنبلی چشم در بزرگسالان

تشخیص آمبلیوپی در بزرگسالان ممکن است دشوار باشد چون نشانه های واضحی از خود نشان نمی دهد. مگر اینکه توسط پزشک معاینه انجام شود و تشخیص صورت گیرد. افراد بزرگسال که به این بیماری مبتلا شده اند، ممکن است در هنگام رانندگی مسافت های پیش رو را اشتباه تشخیص دهد و همچنین به طور ناگهانی با اشیا برخورد نماید.

درمان تنبلی چشم در بزرگسالان

اگر در بزرگسالی متوجه وجود تنبلی چشمان خود شده اید، ممکن است نگران باشید که این عارضه هیچ وقت درمان نشود. اما افراد مبتلا شده به این بیماری در هر سنی می توانند درمان شوند.

شاید برخی از افراد به دلیل تصورات غلط گمان کنند که افراد بالای ۸ سال دیگر نمی توانند بیماری خود را درمان کنند، ولی مراکز بینایی سنجی در سراسر جهان این مسئله را اثبات کرده اند که حتی درمان تنبلی چشم در سنین بالا نیز امکان پذیر است.

درمان های بیماری آمبلیوپی در بزرگسالان، معمولا با استفاده از لنزهای تجویز شده توسط پزشک، به راحتی انجام می شود. می توانید با مشورت با پزشک متخصص خود، این امیدواری را داشته باشید که عارضه چشمی شما قابل درمان خواهد بود.

ورزش های چشمی برای بهبودی تنبلی چشم

اپتومتریست ها می توانند برنامه های ورزش چشمی را تجویز کنند، که در صورت انجام منظم و مستمر آن، به نتیجه دلخواه دست یابید. این تمرینات را نمی توان به صورت آنلاین از سایت های مختلف دریافت کنید زیرا ممکن است نتیجه عکس داشته باشد.

این تمرینات بایستی زیر نظر پزشک متخصص تجویز و انجام شود. انجام این ورزش های چشمی می تواند روند درمان عارضه چشمی شما را بهبود و تسریع کند. بنابراین از این توصه به راحتی عبور نکنید.

تمرین هایی برای کمک به اصلاح بینایی وجود دارد که با عنوان ارتوپتیک شناخته می شوند. در طی این تمرینات ممکن است برای چشم قوی تر از چشم بند استفاده شود و چشم ضعیف برای انجام فعالیت هایی بینایی مانند رنگ آمیزی، نقاشی نقطه به نقطه، بازی کلمات، یا ساختن لگو (بسته به سن کودک)، تحریک شود و به کار گرفته شود.

بعد بهبود و بالا رفتن توانایی چشمی که به تنبلی مبتلاست، می توان از تمرینات دیگری مانند تمرین های خانگی با مداد (HBPP)، بهره برد. در این تمرین، یک مداد با فاصله در مقابل بینی قرار می گیرد و به آهستگی به طرف بینی حرکت داده می شود؛ در طی این حرکت، فرد دید خود را بر روی مداد متمرکز می کند تا اینکه با نزدیک شدن مداد، تصویر آن تار شود.

با این حال، به احتمال زیاد این تمرینات خانگی به عنوان اولین خط درمانی در مورد افراد مبتلا به تنبلی چشم مورد استفاده قرار نمی گیرند. بسیاری از تمرینات ارتوپتیک به بینایی در هر دو چشم نیاز دارند و برای افرادی با مشکلات بینایی مختلف طراحی شده اند.

جمع بندی:

تنبلی چشم که همان طور که گفتیم، رایج ترین مشکل چشمی در کودکان و نوزادان است، می تواند در ادامه مسیر زندگی مشکلاتی را برای آن ها به وجود بیاورد. در این مورد نقش والدین بسیار حساس است. اگر در ماه های اولیه تولید نوزاد به چنین علائمی در کودک خود پی بردند، کافی است بدون نگرانی به پزشک معالج مراجعه کنند تا در سریع ترین زمان ممکن، این عارضه چشمی رایج رفع شود.

برای مشاوره و یا دریافت نوبت معاینه می توانید با کلینیک چشم دیدار تماس حاصل فرمایید.